2) اشکال دوم : اما منحصر کردن آیه به آل ‌عبا و خارج ساختن همسران پیامبر «ص» از آن از چند جهت باطل است:

 1 ـ معنی لغوی اهل بیت، زنان مرد و کسانی که با او در یک خانه زندگی می ‌کنند می ‌باشد. و به هنگام نزول آیه در خانة پیامبر «ص» جز همسرانش کسی دیگر از اهل بیت نبود.

2 ـ معنی حقیقی اهل، همسر است. اما اهل قرار دادن خویشاوندان، از روی مجاز است. اهل مرد در اصل کسانی هستند که با او در یک خانه زندگی می پس اهل بیت مرد یعنی خویشاوندان او. تنها زمانی می‌ توان یک کلمه را بر معنی مجازی حمل کرد که دو چیز باشد: الف ـ مانع, ب ـ قرینه.

باید ابتدا مانعی باشد که مانع حمل آن کلمه بر معنی حقیقی باشد و سپس قرینه ‌ای باشد که آن کلمه را به معنی مجازی آن برگرداند. در اینجا اگر آیه مذکور بر معنی حقیقی خود که همسر است حمل شود، هیچ مانعی نیست بلکه به هنگام نزول آیه حتی قرینه ‌ای نیست که عام بودن مفهوم آیه را ترجیح دهد تا چه برسد به اینکه آن را در معنی مجازی منحصر گرداند.

3 ـ سبب نزول: همسران پیامبر –«ص» سبب نازل شدن آیه بودند، و قبل از همه چیز سبب داخل در حکم است؛ از این ‌رو وقتی ام سلمه در مورد اینکه با آل ‌عبا وارد شود گفت: آیا مگر من از اهل بیت تو نیستم؟! پیامبر «ص» در جوابش فرمود: تو از اهل بیت من هستی و تو بر خیر هستی، یعنی قبلاً چنین خیری شامل حال تو شده است و انگیزه ‌ای برای داخل شدن تو با آنها نیست، چون سبب نزول آیه تو هستی. و همین است مفهوم گفته پیامبر «ص» چنان که در روایتی دیگر آمده: تو بر خیر هستی؛ تو از همسران پیامبر می ‌باشی. این بدان معناست که اگر آل ‌عبا از اول مشمول حکم آیه می ‌بودند، پیامبر «ص» برایشان دعا نمی‌کرد.

4 ـ سیاق آیات: سیاق از اینکه سخنی بیگانه و دیگری (یعنی در غیر همان موضوع) در میان دو سخن که برای یک هدف و مقصود ارائه شده ‌اند منع می‌کند وگرنه هر گاه در وسط کلام، سخن بی‌ ربطی بیاید سخن بی‌ ارزش و زشت می ‌گردد. باید کلام پروردگار را از آن منزه دانست، پس عصمت افرادی مشخص با اموری که ویژه کسانی دیگر هست چه ربطی دارد که باید در میان مسایل مربوط با آنها بیان شود؟!

5 ـ منظور آیه خانه پیامبر «ص» است نه خانه کسی دیگر: به هنگام نزول آیه همسران پیامبر «ص» در خانه او بودند و خانه پیامبر از خانه امام علی «ع» جدا بود. و امکان ندارد که به ذهن پیامبر یا کسی دیگر چنین خطور کند که منظور از فرموده: «اهل البیت» اهل بیت امام علی«ع»  هستند، بلکه فقط منظور خانه پیامبر «ص» است. و هر کس که معتقد است اهل بیت یعنی فقط آل ‌عبا، از سخن او چنین بر می‌آید که آیه فقط خاص اهل بیت امام علی «ص» است نه اهل بیت پیامبر«ص»، و گویا پیامبر در این آیه امام علی«ع»  هست و فرقی ندارند؛ چون اگر ما پیامبر را برداریم و به جای او امام علی را بگذاریم، معنی آیه تغییر نمی‌کند. و همچنین این مفهوم را هم لغو کرده‌ایم که پیامبر خود خانه‌ای مخصوص به خود داشته باشد که می‌تواند محل نزول رحمتها و برکتهای الهی باشد هیچ مسلمان و بلکه هیچ عاقلی چنین چیزی نمی ‌گوید. به خاطر این چیزها و موارد دیگر پیامبر «ص» مطمئن نبود که معنی آیه عام باشد و همه را فرا بگیرد از این رو دعای معروف خود را برای آل ‌عبا کرد. و از این طریق ما به عموم بودن آیه یقین حاصل نمودیم و اگر حدیث آل عبا نمی ‌بود ما به عموم بودن آیه یقین حاصل نمی‌کردیم، و آن وقت مفهوم عام بودن فقط در حد گمان می ‌بود.

پاسخ :

1) در باره معنای لغوی و یا حقیقی اهل بیت ، در فراز فوق پاسخ دادم و در این جا نیز این مطلب را اضافه می کنم :

 1- صحت استعمال اهل بیت برای زنان ، جز با نوعی مجازگویی و مسامحه معلوم نیست . زیرا بسیاری از علما استعمال آن را انکار و یا در آن تشکیک کرده اند .

2- وجود چند استعمال برای یک لفظ برای ما اهمیتی ندارد و نمی تواند حقیقتی را ثابت کند . آنچه برای ما مهم است ، این است که بدانیم مقصود از اهل بیت در آیه مورد نظر چه کسانی هستند . این را پیامبر(ص) که از هرکس به اهداف و معانی قرآن آگاه تر است مشخص و معین کرده است و جای هیج شک و شبهه ای را باقی نگذاشته است .

3- آن چه که در باره پرسش ام سلمه و یا عائشه از پیامبر (ص)  در دخول مفهوم آیه به عمل آمده  و آن حضرت به صراحت رد کرده است ، به دست می آید که این لفظ بر همسران رسول خدا (ص) اطلاق ندارد و گرنه جای پرسش و التماس نبود .

خوب است بدانیم که  واثله در روایتی آورده است : شنیدم رسول خدا (ص) می فرمود : ای فاطمه ، تو اولین کسی هستی که از اهل بیتم به من ( در عالم برزخ ) می پیوندد و زینب اولین فرد از همسرانم است که به من ملحق می شود . ( مجمع البیان ، ج 8 ، ص 356  و کنز العمال ، ج 21 ، ص 108 و ج 13 ، ص 703 ). اگر اهل بیت شامل همسر می شد ، چرا نبی گرامی اسلام (ص)  زینب  را که همسرش بود جدا بیان کرد ؟

با این بیان روشن می شود که مراد از اهل بیت ، اهالی و ساکنین خانه نیستند . بلکه مراد و معنای معقول و مقبول ، بیت نبوت و رسالت است که در آغاز این نوشته به آن اشاره کردم والف ولام در" البیت " عهد خارجی است و به همین مفهوم و معنا دلالت دارد و خداوند متعال کسانی را که اهلیت چنین مقامی را دارند در قرآن معرفی و آنان را برجسته کرده و پیامبرش نیز با جمع کردن آنان در زیر یک عبا و دعا نمودن برای آنان ، مراد و منظور خدا را بیان و روشن نمود .

2)     در باره سبب نزول و سیاق قبل و بعد آیه ، باید گفت که وحدت سیاق در همه جا مستلزم وحدت موضوع نیست . زیرا ممکن است شیوه بیان ایجاب کند که گوینده برخی از جنبه های دیگر مساله مورد نظر راهم ، اگر چه از نظر طبیعت و ماهیت با هم اختلاف داشته باشند بیان کند .

 از امام محمد باقر (ع) روایت شده است : هیچ چیزی مانند قرآن از عقل و قیاس انسان  به دور نیست ، چه اول یک آیه در باره چیزی است و آخر آن در باره چیز دیگر و سخن متصلی است که قابل تصرف به چندین وجه می باشد . ( وسائل الشیعة ، ج 18 ، ص 142 و بحار الانوار ، ج 89 ، ص 95 ) .

هم چنین امام جعفر صادق (ع) فرمود : ای جابر ، همانا که قرآن بطنی دارد و بطن آن ، ظاهری و هیچ چیزی مثل آن از عقل و قیاس مردم به دور نیست ؛ زیرا اول آیه در باره یک چیز ، وسط آن در باره چیز دیگر و آخرش در باره چیزسومی فرود می آید ، در حالی که کلامی متصل و قابل تصرف به چندین وجه است . ( وسائل الشیعة ، ج 18 ، ص 150 ) .

آن چه جلب نظر می کند این است که مثالی که امامان (ع) در این باره بیان می زنند همان آیه تطهیر است . از امام محمد باقر (ع) روایت شده است : از عقل و قیاس مردمان چیزی دورتر از تفسیر قرآن نیست . چه اول آیه در باره یک چیز ، وسط آن در باره چیز دیگر وآخرش در باره چیز دیگری  فرود می آید . سپس فرمود : انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا . پس فرمود : از پلیدی جاهلیت . ( تفسیر عیاشی ، ج 1 ، ص 17 و بحار الانوار ، ج 89 ، ص 110 )

و دیگر این که ما در قرآن موارد زیادی داریم که بین یک آیه و یا بین عبارات به هم پیوسته ، جمله معترضه ای واقع می شود و از موضوع و حکم جاری خارج می شود و دوباره به همان مفهوم قبلی اش بر می گردد . به عنوان مثال به این چند مورد توجه کنید : فلما رای قمیصه قد من دبر قال انه من کیدکن ان کیدکن عظیم ، یوسف اعرض عن هذا ، واستغفری لذنبک ... ( سوره یوسف ، آیه 28 و 29 ) .

وانه لقسم ، لو تعلمون ، عظیم .( سوره واقعه ، آیه 76 )

و اذقال لقمان لابنه وهو یعظه یا بنی لا تشرک بالله ان الشرک لظلم عظیم ، و وصینا الانسان بوالدیه حملته امه وهنا ، ...یا بنی انها ان تک مثقال حبة من خردل ... ( سوره لقمان ، آیه 13 تا 16 )

در این آیات ، جملات " یوسف اعرض عن هذا " ، " لو تعلمون " و " و وصینا الانسان بوالدیه حملته امه وهنا " جمله های معترضه اند که امثال آن در قرآن و احادیث و اشعار کم نیستند .     

3)     اما در باره نزول آیه در خانه پیامبر(ص) ، کسی شک و شبهه ای در آن ندارد و کسی از ما نگفته است که این آیه در خانه امام علی بن ابی طالب (ع) نازل شده و یا مرادش خانواده امام علی (ع) هستند . این گونه سخن ها شبهه افکنی دشمنان اهل بیت (ع) برای فرار از حقیقت و واقعیتی است که آنان را آزار می دهد .

زیرا اگر ما به چنین سخنانی روی می آوردیم طبعا باید دیگر فرزندان حضرت فاطمه (س) و امام علی (ع) مانند زینب کبری و ام کلثوم ( سلام الله علیهما ) و یا دیگر فرزندان حضرت علی (ع) از سایر همسرانش را داخل در مفهوم آیه می نمودیم !

ما می گوییم مراد و مقصود آیه همان کسانی هستند که رسول خدا (ص) آنان را معرفی کرد و شیعه و سنی تعریف آن حضرت را نقل کرده اند و بسیاری از صحابه کبار و همسران خود آن حضرت ، آن را به صراحت و روشنی بیان کرده اند و دیگر جای هیچ گونه تردید و شبهه نیست . اگر کسی نغمه دیگر را نو کند ، مطمئنا هدفش چیز دیگری است و یا فرار از حقیقت و روی گردانی آشکار از واقیعیت است و برای چنین کسانی پاسخی نمی باشد . این ها افراد بیداری هستند که خود را به خواب زده اند . خوابیده را می توان بیدار کرد ولی کسی را که خودش را به خواب زده است نمی توان بیدارش نمود .

در این جا مناسب است در ارتباط با این آیه و اختصاص آن به آل عبا (ع) چند حدیث از همسران پیامبر(ص) به استحضار برسانم :  

1)     حدیث ام سلمه همسر رسول خدا (ص) از طریق شهر بن حوشب  : عن شهر بن حوشب ، عن ام سلمة ، قالت : جائت فاطمة (س) الی النبی (ص) تحمل حریرة لها ، فقال (ص) : ادعی زوجک و ابنیک .

فجائت بهم ، فطعموا ثم القی علیهم کساء له خیبریا ، فقال : اللهم هولاه اهل بیتی و عترتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا .

فقلت : یا رسول الله (ص) و انا معهم ؟ قال (ص) : انت الی الخیر . ( مسند احمد بن حنبل ، جزء 6 ، ص 323 ) .

2)     حدیث ام سلمه از طریق ثعلبی : روی الثعلبی فی تفسیره عن ام سلمة :  ان النبی (ص) کان فی بیتها فاتته فاطمة (س) ببرمة فیها حریرة ، فقال (ص) لها : ادعی زوجک و ابنیک .

فذکرت الحدیث نحو ذلک ، ثم قالت : فانزل الله تعالی " انما یرید الله لیذهب عنکم ..." . قالت : فاخذ فضل الکساء فغشاهم به ، ثم اخرج یده  فالوی  یده  بها الی السماء ، ثم قال (ص) : اللهم هولاء اهل بیتی و حامتی ، فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا .

فادخلت راسی البیت و قلت : و انا معکم یا رسول الله (ص) ؟ قال (ص) : انک الی خیر ، انک الی خیر . ( مسند احمد بن حنبل ، جزء 6 ، ص 292 و العمدة ابن البطریق ، ص 33 و مجمع البیان علامه طبرسی ، ج 7-8 ، ص 558 )

3)     حدیث عائشه همسر رسول خدا (ص) از طریق مجمع بن الحارث بن تیم الله : قال مجمع : دخلت مع امی علی عائشة فسالها امی : ارایت خروجک یوم الجمل ؟ قالت : انه کان قدرا من الله .

فسالها عن علی (ع) ، فقالت : تسالینی عن احب الناس کان الی رسول الله (ص) و زوج احب الناس کان الی رسول الله (ص) . لقد رایت علیا و فاطمة و حسنا و حسینا ، و جمع رسول الله (ص) بثوب علیهم ، ثم قال (ص) : اللهم هولاء اهل بیتی و حامتی ، فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا .

قالت : فقلت یا رسول الله (ص) انا من اهلک ؟ قال (ص) : تنحی فانک الی خیر . ( شواهد التنزیل حکم حسکانی حنفی ، ج 2 ، ص 62 و مناقب امیر المومنین (ع) ، ج 2 ، ص 132 و مجمع البیان ، ج 7-8 ، ص 559 ) .

   در پایان یاد آور می کنم که احادیث مربوط به این آیه چه در منابع اهل سنت و چه در منابع شیعه بسیار فراوان و در حد تواتر است و کسی نمی تواند آن هارا و اختصاص آیه به اهل بیت (ع) را انکار کند .

ما به آنان می گوییم که در این آیه آمدید به خاطر مقبولیت نام همسران رسول خدا (ص) آن را به آنان پیوند دادید ، در آیه مباهله چکار خواهید کرد ؟ آیا در آن جا نیز می توانید آن را به همسران رسول خدا (ص) یا دیگران نسبت دهید ؟ در آن جایی که حضرت علی (ع) جان پیامبر (ص) خوانده شده است . به این آیه توجه و تدبرکنید : فمن حاجک فیه من بعد ما جائک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین . ( سوره آل عمران ، آیه 61 ) .