ماه ذی حجه دوازدهمین و آخرین ماه هجری قمری است، که با پایان آن، سال هجری قمری نیز به پایان می رسد و سال جدیدی آغاز می گردد.

این ماه، یکی از ماه های حرام سال است که خداوند متعال برای عبادت، زیارت، مسافرت ،و ترک جنگ و قتال مردم تعیین کرده است و در قرآن مجید نیز به آن اشاره نموده و حفظ حرمت آن را بر همه مردم به ویژه مسلمانان، لازم و واجب دانسته است : اِنَّ عِدَةَ الشُّهورِ عند اللهِ اثنا عَشَرَ شَهراً فی کِتابِ اللهِ،یومَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الأرضَ، مِنها اَربَعَةٌ حُرُمٌ، ذلِکَ الدینُ القَیمُ، فلا تَظلِمُوا فیهِنَّ اِن اَنفُُسَکُم. (1)

ماه های حرام سال عبارتند از: محرم، رجب، ذی قعده و ذی حجّه ؛ که از میان آنها ماههای ذیقعده، ذی حجّه و محرم الحرام به هم پیو سته اند ولی ماه رجب،منفرد واقع شده و به ماه حرام دیگری متصل نیست.

این ماه از ماه های شریف وبرجسته سال است و به خاطر بر خورداری از موقعیتهای مهم عبادی،اجتماعی و تاریخی در جایگاه رفیع و منزلت عالی دینی ومذهبی قرار دارد.

زیرا دهه نخست آن از ایام معروف سال و روز های ویژه حج و زیارت خانه خدااست.

عید سعید قربان [اضحی]، عید سعید غدیر، ماجرای مباهله ، ازدواج حضرت علی (ع) با فاطمه زهرا (س) ، خلافت امام علی (ع) پس از قتل عثمان بن عفان ، قتل عمر بن خطاب وبسیاری از رویدادهاو مناسبتهای مهم دینی و مذهبی در این ماه شریف قرار گرفته اند .

پیامبر گرامی اسلام (ص)در حدیثی فرمودند:خداوند متعال از میان هر مجموعه چهار چیز را بر گزید.آن حضرت نمونه های متعددی را بیان کرد و آن گاه در فرازی دیگر از سخنانش فرمود:از میان ماه های سال چهار ماه را انتخاب کرد و آنها عبارتند از:رجب، شوال، ذی قعده و ذی حجّه.همچنین ازمیان روزها چهار روز را برگزید وآنها عبارتند از:روز جمعه، روز ترویه[هشتم ذی حجّه]، روز عرفه [نهم ذی حجه]و روز اضحی [دهم ذی حجّه و عید قربان]. (2)

از کعب نیز روایت شد که خداوند متعال، زمان را آفریدو از میان ازمنه، ماه های حرام رابرگزید و در نزد خدا دوست داشتنی ترین ماه،ماه ذی حجّه و در میان روزهای ذی حجّه، دهه اول آنرا انتخاب کرد. (3)

بر این اساس،به خوبی دانسته می شود که این ماه شریف در نزد پروردگار متعال ارزشمند و بسیار والامرتبه است.

بدین جهت،ورود مسلمانان به این ماه و درک فضائل و برکات آن،باید ورودی شایسته و زیبنده باشد وانسان خود را برای چنین دریافتی، از پیش آماده سازد و پلیدی ها و پستی ها را از خود دور سازد و جسم و جانش را طاهر و با پوششی از تقوا و یقین، در این وادی سراسر خیر و برکت گام نهد.

یکی از آمادگی های لازم این است که برای "رؤیت هلال " اهتمام نشان دهد و تلاش کند که با دیدن هلال ماه آغازین شب ماه را اطمینان حاصل نموده و به هنگام دیدن ماه دعای رؤیت هلال را بخواند. (4)

سید بن طاووس (ره)، این دعا را برای رؤیت هلال ذی حجه توصیه نموده است:اللّهم ان هذا هلال عظمت شهره،و شرفت قدره و اعلنت ذکره... (5)

دهه نخست ذی حجّه و اعمال و عبادات آن:

دهه نخست ذی حجّه،ایام ویژه عبادت و تقرب الهی است. قرآن کریم، در سوره حج، به آن اشاره کرد و فرمود : وَ یذ کُرُوا اسمَ اللهِ فی أیامٍ مَعلُوماتٍ. (6) . یعنی: تا خدا را در این ایام معلوم یاد کنند.

امام صادق(ع) در روایتی فرمود:ایام معلوم[د رآیه مذکور]دهه اول ذی حجّه است. (7)

پیامبر(ص) اسلام فرمود : روزهایی نیست، که عمل صالح درآن محبوبتر باشد نزد پروردگارسبحان، ازاین ده روز[دهه اول ذی حجّه]. گفتند:ای رسول خدا حتی جهاد در راه خدا؟ پیامبر(ص) فرمود : حتّی جهاد در راه خدا،مگر کسی که با جان ومال خویش جهاد کند و برگشتی برای او نباشد [و در راه خدا به شهادت رسد]. (8)

این روایت شریف نبوی، از طریق ابن اشناس بزّاز به گونه ای دیگر نقل گردید، که پیامبر(ص) فرمود:هیچ یک از روز ها نزد خدا بهتر و پاداشش بیشتر از دهه اضحی [قربان] نیست. شخصی گفت: حتی جهاد در راه خدا؟

پیامبر(ص):حتی جهاد در راه خدا، مگر کسی که با جان و مال خویش به جهاد پردازد و همه چیز خود را در این راه فدا کند (9)

در این جا به برخی از أعمال عبادی این دهه مبارک اشاره می کنیم:

1- نماز شب های دهه اول.

امام جعفر صادق(ع) فرمود: پدرم محمد بن علی[امام محمد باقر (ع)]به من فرمود: پسرم! هیچ گاه در دهه اوّل ذی حجّه، خواندن دو رکعت نماز را ترک مکن. این نماز میان مغرب و عشا خوانده می شود و در هر رکعت، پس از قرائت سوره حمد و سوره توحید [قل هو الله احد ]،این آیه خوانده شود:وَ واعَدنا مُوسی ثَلا ثینَ لَیلةً... (10) هر کسی این نماز را بخواند،حاجیان را در پاداش حجشان شریک خواهد بود، اگر چه خود به حج نپرداخته باشد. (11)

2-روزه گرفتن نه روز اول این دهه که بنا به روایتی از امام موسی کاظم(ع) پاداش روزه تمام عمر را دارد. (12)

3- خواندن دعاهای مأثور، از جمله دعایی که از روز اول تاروز عرفه،در عقب نماز صبح و پیش از نماز مغرب خوانده می شودو امام صادق(ع) آن را د راین ایام می خواند و آن عبارت است از: اللهم هذه الایام التی فضلتها علی الایام و شرفتها... (13)

و خواندن پنج دعایی که جبرییل امین برای حضرت عیسی(ع)هدیه آورد و آن دعا عبارت است: أشهد ان لا اله الا الله، وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد... (14)

هم چنین خواندن تهلیلاتی که از حضرت امیر مؤمنان،امام علی(ع)، نقل شد و دارای ثواب بسیار است و اگر روزی ده بار خوانده شود،بهتر است و آن عبارت است از:لا اله الاّ الله عدد اللیالی و الدهور، لا اله الاّ الله عدد امواج البحور... (15)

به هر روی، این ایام، ایام مغتنمی است که خداوند سبحان به بندگانش ارزانی داشته و بندگان نیز با أعمال و کردار خویش، خود را به خدایشان نزدیکتر کرده و رابطه خود را با او صمیمی تر وعمیق تر می کنند. (16)