پیدایش تاریخ قمرى

قرآن کریم به روشنى بیان کرده است : از روزى که خدا آسمان ها و زمین را پدید آورد (زمان تحقق یافت ) خداوند متعال در کتاب خود (لوح محفوظ) تعداد ماه ها را ، دوازده عدد قرار داده است و از میان آنها ، چهار ماه را حرام کرده است از میان این که ماه هاى حرام، تنها در سال قمرى وجود دارند، دانسته مى شود که تاریخ قمرى از آغاز آفرینش هستى شکل گرفت و در نزد پروردگار متعال، ملاک و معیار تاریخ بشر قرار گرفت.

اما از این که این تاریخ ، از زمانى در میان مردم و در عصر کدام یک از پیامبران الهى مرسوم و معمول شده است ، اطلاع دقیقى در دست نیست.

برخى از تاریخ نگاران ، استقرار کشتى حضرت نوح علیه السلام در کوه جدى را مبدا تاریخ قمرى دانسته اند.

در تاریخ یعقوبى آمده است : استقرار کشتى نوح علیه السلام در کوه جدى در ماه محرم واقع گردید. به همین جهت محرم ، اول سال شناخته شد.

هم چنین در تاریخ طبرى گفته شد: استقرار کشتى نوح ، در دهم محرم (عاشورا) واقع گردید.

علاوه بر مورخان اهل سنت ، برخى از مورخان شیعه نیز استقرار کشتى نوح علیه السلام را در دهم محرم (عاشورا) دانسته و حوادث مهم دیگرى نیز براى این روز بیان کرده اند.

برخى از آن حوادث عبارتند از: پذیرش توبه حضرت آدم علیه السلام و همسرش حضرت حوا از سوى پروردگار متعال ، میلاد حضرت عیسى بن مریم علیه السلام و نجات بنى اسرائیل و حضرت موسى علیه السلام از ستم هاى فرعونیان و...

به همین جهت روایات فراوانى از طریق شیعه و اهل سنت درباره عبادت این ماه، به ویژه روزه گرفتن وارد شده است.

ولى با تتبع و برسى بیشتر در منابع تاریخى و روایى ، صحت گفتار مزبور ، از جمله این که استقرار کشتى نوح علیه السلام و یا حوادث دیگر مربوط به پیامبران الهى علیه السلام ، در شب عاشورا و یا ماه محرم واقع شده باشند ، مورد تردید قرار مى گیرد و این شبهه در اذهان پژوهشگران به وجود مى آید که بنى امیه و بنى عباس در سال هاى سیطره خود بر مسلمانان، براى تحت الشعاع قرار دادن شهادت امام حسین علیه السلام و به فراموشى سپردن قیام خونین کربلا ، به نقل این گونه حوادث و ترویج آن ها اقدام کرده و با رشوه و تطمیع و یا تهدید راویان و مورخان ، این گونه مطالب را در منابع اسلامى وارد کردند.

گواه بر این مطلب روایات چندى است که در این باب وارد شده اند که به عنوان نمونه ، برخى از آن ها را در این جا بیان مى کنیم :

1- معلى بن خنیس (خدمتکار و کارپرداز امام جعفر صادق علیه السلام) از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که کشتى نوح در «نوروز» (نخستین روز بهار) بر کوه جدى استقرار یافت.

2- حدیث دیگرى از معلى بن خنیس ، از امام صادق علیه السلام روایت شده است و گفتار فوق را تایید مى کند و درباره (نوروز) به تفصیل سخن گفته است.

3- ابن عباس روایت کرده است که دو برادر یهودى به نزد حضرت على علیه السلام رسیده و از آن حضرت درباره عددهایى که در تورات و انجیل آمده است و قرآن کریم نیز به آن ها اشاره نموده است ، پرسش ‍ نمودند.

آن حضرت در پاسخ آنها فرمود: اما یک ، همانا خداى سبحان است که یکى است و شریکى براى وى متصور نیست. اما دو ، همانا آدم و حوا هستند که نخستین دوتایى عالم بشریت اند. آن حضرت ، به همین نحو اعداد را تفسیر کرد تا رسید به عدد بیست، در این باره فرمود: اما بیست همانا بیستم ماه رمضان است که خداوند متعال، زبور را بر داوود علیه السلام نازل کرد ؛ اما بیست و یک ، همانا خداوند متعال در این روز ، آهن را براى داوود علیه السلام نرم و لین قرار داد ؛ اما بیست و دو ، همانا در بیست و دوم این ماه کشتى نوح بر کره جدى بر زمین نشست

این حدیث ، طولانى است و ما تنها به محل شاهد موضوع مورد بحث ، اشاره کردیم و از آن استفاده مى شود که استقرار کشتى نوح علیه السلام بر روى زمین ، در روز 22 رمضان بوده است ، نه ماه محرم.

4 - میثم تمار که از خواص یاران امیرمؤ منان علیه السلام و از حواریان آن حضرت محسوب مى گردد و از آن حضرت به اندازه استعداد خود ، دانش و معرفت فرا گرفت و بر رازهاى نهان و اخبار غیبى ، اطلاع داشت ، در این باره سخن تازه اى دارد.

وى ، در حالى که چند هفته پیش از شهادت امام حسین علیه السلام در کربلا ، به دست دژخیمان عبیدالله بن زیاد در کوفه ، اعدام شده بود ، شهادت امام حسین علیه السلام را در روز عاشورا پیش بینى و پیش گویى کرد ، وى در این باره گفت : به زودى ، این امت ، فرزند پیامبرشان را در دهم محرم (روز عاشورا) به شهادت مى رسانند و دشمنان خدا این روز را روز برکت و مبارک مى نامند. این خبر همان چیزى است که در علم الهى است و مولایم امیرمؤ منان علیه السلام مرا به آن آگاه فرموده است.

آن حضرت به من خبر داد که هر موجودى براى مظلومیت و شهادت امام حسین علیه السلام مى گرید. حتى حیوانات وحشى بیابان ها و جنگل ها ، ماهى هاى دریاها و پرندگان آسمان ها ؛ هم چنین خورشید ، ماه ، ستارگان ، آسمان و زمین و مؤ منان انس و جن و تمام فرشتگان خدا در آسمان ها و زمین ها ، و رضوان و مالک و حاملان عرش الهى بر او مى گریند و از آسمان ، خون و خاکستر مى بارد.

آن گاه فرمود: لعنت خدا بر قاتلان حسین علیه السلام واجب خواهد شد ، همانطورى که بر مشرکان، مسیحیان ، یهودیان و گبریان واجب گردیده است.

سپس راوى از میثم تمار پرسید: اى میثم ! در حالى که حسین بن على علیه السلام در چنین روزى به شهادت مى رسد. پس چگونه مردم ، این روز (عاشورا) را روز مبارک و برکت مى نامند؟

در این هنگام ، میثم گریه کرد و اشک چشمانش از گونه هایش ، سرازیر شد و گفت : آنان به خاطر حدیثى که جعلى و بى پایه است، پنداشته اند که در این روز ، خداى سبحان ، توبه آدم علیه السلام را پذیرفت ، در حالى که توبه آدم علیه السلام در ماه ذى حجه پذیرفته شد ؛ آنان گمان کرده اند که در این روز ، خداوند سبحان ، توبه داوود علیه السلام را پذیرفت در حالى که پذیرش توبه داوود در ماه ذى حجه بوده است ؛ هم چنین آنان خیال کرده اند که در این روز خداوند متعال ، یونس علیه السلام را از شکم ماهى بیرون انداخت ، در حالى که وى در ذى حجه ، از شکم ماهى بیرون انداخته شد ؛ آنان پنداشته اند که کشتى نوح علیه السلام در این روز ، بر کوه جدى استقرار یافت ، در حالى که این کشتى در هیجدهم ذى حجه بر زمین نشست ؛ آنان مى گویند که در چنین روزى ، خداوند متعال دریا را براى قوم بنى اسرائیل شکافت و آنان را به همراه موسى علیه السلام از دریا عبور داد و از دست فرعونیان رهایى بخشید ، در حالى که این حادثه در ماه ربیع الاول ، واقع گردیده است.

آن گاه میثم به راوى گفت : بدان که در روز قیامت، حسین بن على علیه السلام، سرور شهیدان است و براى یاران او درجه اى بالاتر از سایر شهیدان است. و اما تو، هر گاه خورشید را سرخ فام دیدى که گویا خون آلود است، بدان در آن روز، حسین بن على علیه السلام را به شهادت رسانیده اند!

راوى گفت : پس از مدتى، یک روز خورشید را بر هاله اى پوشیده از سرخى دیدم ، دانستم که در این روز ، مولایم حسین بن على علیه السلام به شهادت رسید و پیش گویى میثم تمار ، محقق شد ، در آن هنگام بى اختیار فریادى کشیده و به شدت گریستم.

بدین گونه ، میثم تمار شهادت امام حسین علیه السلام را پیش بینى و پیش ‍ گویى کرده بود و گفتارش به موقع تحقق یافت. از صدق و راستى این خبر ، به راحتى مى توان راستى خبر میثم درباره پیامبران الهى علیه السلام را به دست آورد و اخبار مربوط به رویدادهایى را که ادعا شده اند در روز عاشورا به وقوع پیوسته اند، مورد تردید و یا از اساس مردود دانست.

به هر حال این احتمال قوى تر و منطقى تر به نظر مى آید که گفته شود، آغاز تاریخ قمرى در شبه جزیره عربستان، از زمان حضرت ابراهیم علیه السلام و فرزندش حضرت اسماعیل علیه السلام رایج گردیده است.

زیرا پس از آن که حضرت ابراهیم علیه السلام، همسرش هاجر و کودک نوزادش اسماعیل علیه السلام را به سرزمین خشک و غیر معمور مکه منتقل کرد و چشمه زمزم با معجزه اسماعیل علیه السلام به وجود آمد، به تدریج مکه رو به آبادانى گذاشت و پس از چند سال، تبدیل به شهرى در جزیرة العرب گردید.

حضرت ابراهیم علیه السلام چند بار از فلسطین، به دیدن فرزندش ‍ اسماعیل علیه السلام به مکه آمد و در یکى از این مسافرت ها، ماءموریت یافت که به اتفاق فرزندش اسماعیل، خانه خدا را که با طوفان نوح، از بین رفته بود، تجدید بنا نماید.

آن دو با تلاش هاى خود، بار دیگر خانه خدا را برپا کرده و آن را محل زیارت و عبادت موحدان و مؤ منان قرار دادند.

از آن زمان، زیارت خانه خدا و انجام سالانه مراسم حج در میان مردم، به ویژه نسل حضرت اسماعیل قرار دادند.

از آن زمان، زیارت خانه خدا و انجام سالانه مراسم حج در میان مردم، به ویژه نسل حضرت اسماعیل علیه السلام متداول گردید.

بدین جهت، تاریخ قمرى و ماه هاى قمرى، به خصوص ماه هاى ویژه حج، شکل گرفت و در میان مردم، رایج گردید.

   ( بر گرفته از کتاب « روز شمار تاریخ اسلام ( ماه محرم ) »

نوشته سید تقی واردی ، انتشارات دارالثقلین )