گرچه سنت وقف در سیره تمامی معصومان ، ائمه اطهار و اهل بیت عصمت و طهارت ( علیهم السلام ) به صورت عملی ساری و جاری بود و آن بزرگواران پیش از سایر مسلمین و بیش از همه آنان در این کردار نیک همت می گماشتند ، ولی این سنت خدا پسندانه در سیره امیرمؤمنان حضرت علی (ع ) ظهور و بروز بیشتری داشت.

آن حضرت چه در سال های غربت و خانه نشینی و چه سال های حکومت و خلافت ، از پیشگامان جدی وقف در جامعه اسلامی بود که مع الاسف تمامی موقوفات آن حضرت به نیکی ثبت و ضبط نگردیده است و تنها بخشی از آن ها در تاریخ اسلام درج گردیده است.

نمونه ذیل که یکی از وقف های بزرگ آن حضرت می باشد ، در سال های حکومت عدالت گستر آن حضرت به رشته تحریر در آمد.

در این جا به بهانه دهم جمادی الاولی ، سالروز تحریر این وقف نامه که امیرمؤمنان (ع ) بسیاری از اموال و املاک خویش را وقف و آن ها را در اختیار نیازمندان قرار داد ، اشاره ای به این سند مهم می نماییم . امید آن که این سیره طاهره یک فرهنگ عمومی و همه گانی برای پیروان و شیعیان آن حضرت ، به ویژه متصدیان امور و متمکنان و ثروتمندان جامعه قرار گیرد.

 -------------------------------------------------------------

امیرمومنان ، امام علی بن ابی طالب (ع) در دهم جمادی الاولی سال 39 هجری قمری ، درحالی که ابوهیاج اسدی و عبیدالله بن رافع را شاهد گرفته بود، با دست خط مبارک خود، وقف نامه ای تحریر و بخش اعظمی از اموال ، املاک و دارایی خویش را در راه خدا وقف نمود.

اموالی که آن حضرت، وقف نموده بود عبارتند از :

 1- تمامی املاک و دارایی های آن حضرت در ینبع ( که دهی است نزدیک کوه «رَضْوی» که از مدینه هفت منزل فاصله دارد و دارای چشمه های پر آب وگوارا و زمینی حاصل خیز است )، اعم از اراضی، آب و بنا

 2- اموال آن حضرت در وادی القری 

 3- اموال آن حضرت در وادی ترعه

 4- دارایی های آن حضرت در منطقه اُذینه.                                                

در ضمن، تمامی غلامان و بردگانی که در این اراضی و املاک مشغول به کار بودند، همه را در راه خدا آزاد کرد ، تنها چند نفر از آنان را به خاطر لطف و احسان بیشتر ، در پیش خود نگه داشت، تا با کار و تلاش در این اراضی، خود آنان نیز سهمی از درآمدها داشته باشند.

آن حضرت در آغاز وقفنامه اش، چنین آورد: هذا ما أمر به و قضی به فی ماله عبدالله علی أمیرالمؤمنین ، ابتغاء وجه الله لیولجنی الله به الجنّه ، و یصرفنی عن النّار و یصرف النّار عنّی یوم تبیض وجوه و تسود وجوه...

امیر مومنان (ع) این وقف را برای سه منظور معین نمود : یک سوم آن برای انفاق در راه خدا، یک سوّم برای مخارج بنی هاشم و اولاد عبدالمطلب، و یک سوّم دیگر برای اولاد ابی طالب(ع).

آن حضرت، فرزند ارشد خود،حضرت امام حسن مجتبی(ع ) را متولی موقوفات نمود و به وی اجازه داد به اندازه هزینه و مخارج خویش از آن ها برداشت نماید و پس از او امام حسین (ع) را به همین منوال، برای تصدی صدقات و موقوفات معین کرد و برای تولی پس از امام حسین (ع)، ملاک و مناطی تعیین کرد و فرمود : فان حدث لحسن أو حسین حدث، فان الآخر منهما ینظر فی بنی علی، فان وجد فیهم من یرضی بهدیه، و اسلامه، وأمانته فانّه یجعله ان شاء، و ان لم یر فیهم بعض الذی یرید، فانّه یجعله الی رجل من ولد ابی طالب یرضاه، فان وجد آل أبی طالب یومئذ قد ذهب کبیرهم و ذوو رأیهم و ذوو أمرهم، فانّه یجعله الی رجل یرضاه من بنی هاشم.

آن حضرت در بخشی دیگر از این وقفنامه فرمود: ولا یحل لإمرئ مسلم یؤمن بالله و الیوم الآخر أن یقول فی شیئ قبضته فی مال، و لا یخالف فیه عن أمری الذی أمرت به عن قریب و لابعید. (1)

شایان ذکر است که این وقفنامه حاوی موضوعات و مسایل گوناگونی است که پرداختن به همه آن ها در این جا موجب اطاله کلام می گردد ولی مطالعه و دقت در آن ها مسائل زیادی را برای انسان روشن می سازد.

 ------------------------------

1) الکافی ، ج 7 ، ص 49 ‍؛ تهذیب الاحکام ، ج 9 ، ص 146 ؛ تاریخ المدینة ، ج 1 ، ص 225

 برای اطلاع بیشتر و بهره مندی از متن وقف نامه ، به این نشانی مراجعه نمایید :

http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazines/MagArt.aspx?MagazineNumberID=4808&id=40000