آیه تطهیر ، که آیه 33 سوره احزاب است ، دلیلی روشن و مبرهن و یکی از نشانه های فضیلت رسول گرامی اسلام حضرت محمد (ص) و اهل بیت و عترت او است که خداوند متعال بدین طریق آنان را بر همه خلایق برتری داده و به عصمت آنان گواهی داده است .
این آیه عبارت است از : انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا . یعنی : همانا خداوند متعال اراده کرده است که از شما اهل بیت ، پلیدی و ناپاکی را دور و به بهترین پاکی ها پاکیزه گرداند .
مراد از رجس ، عمل شیطان و عصیان و معصیت است که نارضایتی پروردگار را در پی دارد .
مراد از بیت ، به دلیل الف و لام عهد ، بیت نبوت و رسالت است . عرب ها به چیزی که به آن ماوی و پناه گیرند ، بیت می گویند وبه همین جهت ، انساب را بیت می نامند و می گویند : بیوتات عرب ، یعنی نسب های عرب . ( مجمع البیان ، علامه طبرسی ، ج 8-7 ، ص 323 ) .
مراد از اهل بیت ، به اتفاق اجماع امت اسلام ، اهل بیت پیامبر اسلام (ص) است . اما از این که اهل بیت آن حضرت چه کسانی هستند بین علمای اسلام اتفاقی نیست . از صحابه نزدیک رسول خدا (ص) و از برخی همسران آن حضرت نقل شده است که این آیه مختص پیامبر(ص) و دخترش فاطمه زهرا و دامادش علی مرتضی و دو سبطش امام حسن و امام حسین ( علیهم السلام ) می باشد و افرادی چون ابو سعید خدری ، انس بن مالک ، واثلة بن اسقع ، عائشة بنت ابی بکر ، ام سلمة و تعدادی دیگر از نزدیکان پیامبر(ص) بر این مطلب گواهی داده اند .
از جمله جلال الدین سیوطی دانشمند بزرگ اهل سنت در کتاب الاتقان به این مطلب تصریح و گفت : اهل البیت ( در آیه 33 سوره احزاب ) ، قال صلی الله علیه و سلم : هم علی و فاطمة والحسن والحسین . ( الاتقان ، ج 4 ، ص 105 ) .
ولی برخی از علمای اهل سنت به دلایل خاص و با استناد به گفتار عکرمه گفته اند که آیه مختص همسران رسول خدا (ص) است و یا عمومیت دارد و شامل همسران آن حضرت و آل کساء می گردد وبدین گونه می خواهند آن را از اختصاص به پنج تن آل عبا خارج کنند .
لازم به ذکر است : نخستین کسی که چنین قولی را بیان و آن را مصدری برای مخالفان اهل بیت (ع) قرار داد ، یکی از تابعین به نام عکرمة بن عبد الله مدنی است و با بر رسی هایی که از این شخص به عمل آمد معلوم شد وی صحیح الاعتقاد نبوده است و در زمره خوارج قرار داشت . خوارج در عصر امام علی بن ابی طالب (ع) پدید آمده و آن حضرت و همه مسلمانان را تکفیر نمودند و از آنان خواستند نسبت به حکمیت توبه کنند و الا نسبت کفر و شرک به آن ها داده و در کشتنشان خود را مجاز می دانستند و جنگ خونین نهروان را بر ضد خلیفه مسلمانا ن حضرت علی بن ابی طالب (ع) به راه انداختند و این گروه فتنه گر دشمن قسم خورده حضرت علی (ع) و فرزندان وی و حتی حاکمان غیر هاشمی بودند .
بدین جهت از عکرمه با گرایش به چنین فکری بعید نیست که از پیش خودش نظر دهد که مراد از این آیه همسران پیامبر(ص) است نه پنج تن آل عبا (ع) . زیرا اگر او به مانند بقیه مفسران و صحابه رسول خدا (ص) آیه فوق را مختص به پنج تن آل عبا (ع) می دانست دلیلی برای مخالفت ها و دشمنی های خویش و همفکران خارجی مذهب خود علیه امیر مومنان (ع) نمی یافت ولذا مجبور شد صورت مسئله را پاک گرداند . وی اصالتا از بردگان بربر واقع در مغرب ( شمال غربی آفریقا ) بود که حصین بن حر عنبری وی را خرید و به عبد الله بن عباس بخشید و چون در دستگاه ابن عباس قرار گرفته بود جایگاهی پیدا کرده و به نقل حدیث و روایت روی آورد و از ابن عباس ، عائشه ، ابن عمر ، ابو هریره و دیگران نقل حدیث کرد و از وی نیز افرادی چون شعبی ( از همفکران او ) ، زهری ، عمرو بن دینار ، ابو اسحاق سبیعی ، عاصم احول ، ثور بن یزید و دیگران نقل حدیث کرده اند و این شخص عمری دراز یافت و تا زمان امام محمد باقر (ع) زنده بود ولی به خاطر گرایش به خارجی گری رابطه اش را با نواده رسول خدا (ص) یعنی امام باقر (ع) قطع کرده بود . سرانجام با انحراف فکری و اعتقادی در سال 107 هجری قمری در مدینه بدرود حیات گفت ( نک : الناصریات ، الشریف المرتضی ، ص 120 و الدعوات ، قطب الدین راوندی ، ص 247 و الذکری ، الشهید الاول ، ص 37 و ... )
اشاره به زندگی عکرمه را از این جهت آورده ام که معلوم شود نخستین گوینده چنین سخن هایی چه کسی است و برادران اهل سنت ما توجه داشته باشند به سخن و رای چه کسی استناد می کنند .
به هر روی پرسش ها و شبهه هایی از سوی مخالفان اهل بیت (ع ) در اختصاص آیه تطهیر به پنج تن آل عبا (ع) مطرح می شود ، که لازم است به آن ها اشاره و به اختصار پاسخ دهیم .
1) اشکال اول : کلمة «اهل بیت» که در آیة مذکور (آیه تطهیر) آمده گرچه با صیغة عام آمده اما قرینه هایی وجود دارند که وقتی به گوش شنونده بخورد چنین می رساند که منظور از آن، همسران پیامبر بوده اند این قریـنه ها عبـارتـند از: 1 ـ معنی حقیقی کلمة «اهـل البیت» که معنی حقیقی آن زن و همسر است. 2 ـ سیاق آیـه و سبب نـزول. 3 ـ هیچ قرینه ای وجود نداشت تا پیامبر «ص» به طور قطعی بداند که منظور و مراد عام است از این رو ایشان «ص» برای آل عبا دعا کرد. و همچنین دعای پیامبر «ص» می تواند قرینه و بیانگر دو چیز برای ما باشد: نخست، اینکه قبل از همه چیز منظور و مراد آیه زنان پیامبر می باشند. دوم، اینکه از دعای پیامبر«ص» ثابت می‌شود که بقیه اهل بیت هم مشمول حکم آیه هستند، و اگر دعای پیامبر «ص» نمی بود ما نمی توانستیم به طور قطعی بدانیم که بقیه اهل بیت مشمول حکم آیه هستند.
پاسخ : اگر فرض کنیم که معنای لغوی اهل البیت در زبان عربی ، همسر ان باشد ، بی تردید در این جا مراد آیه از اهل بیت ، همسران رسول خدا (ص) نمی باشد بلکه معنای اصطلاحی آن مراد است . هم اینک تمام فرقه های اسلامی از کلمه اهل بیت ، برداشتی غیر از برداشت مصطلح اهل بیت که شامل حضرت فاطمه زهرا (س) و همسرش علی بن ابی طالب (ع) و فرزندانشان هست ، ندارند و کسی نمی گوید مراد از اهل بیت ، همسران رسول خدا (ص) است . بنا براین وقتی گفته شود فلانی پیرو مکتب اهل بیت است ، یعنی پیرو حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) و فرزندانش هست و کسی گمان نمی کند که مرادش پیرو همسران رسول خدا(ص) باشد . اگر گفته شود فلان گروه مخالف اهل بیت است ، برداشت عمومی این است که آن گروه مخالف حضرت علی (ع) و همسرش فاطمه زهرا (س) و فرزندان و نوادگانشان می باشد نه مخالف همسران پیامبر (ص) .
وانگهی از نظر لغت ، مفهوم اهل بیت شامل همسران و فرزندان می گردد و کسی آن را انکار نمی کند . در این صورت شامل فرزند آن حضرت و فرزند زادگانش می شود . چرا آن را منحصر در همسران می کنید ؟
اما در باره سیاق آیه ، اولا باید گفت که زمانی قبل و بعد آیه ای به همراه این فراز از آیه ، دال بر یک مفهوم است که دلیل خاصی بر خلافش نباشد . کما این که معروف است ( الاصل دلیل مادام لیس علیه دلیل ) . اما در جایی که دلیلی وجود داشته باشد هیج استبعاد و استیحاشی نیست که مراد آن ، چیزی غیر از قبل و بعد باشد .
علامه طبرسی نیز در مجمع البیان گفته است : فالقول فیه ان هذا لاینکره من عرف عادة الفصحاء فی کلامهم . فانهم یذهبون من خطاب الی غیره و یعودون الیه . والقرآن من ذلک مملوء و کذلک کلام العرب و اشعارهم . ( مجمع البیان ، ج 8-7 ، ص 560 ) .
به هر روی ادله فراوانی وجود دارد که ثابت می کند که مراد از آیه تطهیر تنها پنج تن آل عبا (ع) هستند و دیگران از عموم آن خارجند . کافی است که منکران ، به کتاب شواهد التنزیل حاکم حسکانی ( که خود یک عالم سنی حنفی است ) مراجعه و روایات و احادیث غیر قابل خدشه اهل سنت بر این مطلب را ببینند .
علاوه بر شواهد التنزیل ، ده ها کتاب معتبر اهل سنت ، از جمله صحیح مسلم ، سنن ترمذی و تفسیر ابن کثیر نیز بر این مطلب گواهی می دهند .
ثانیا ما نیز به سیاق آیه اعتقاد داریم و می گوییم سیاق آن به جایش برقرار و خللی به آن وارد نمی گردد . زیرا آغاز چند آیه ای که قبل از آیه تطهیر نازل شده اند ، خطاب خداوند متعال به رسول خدا(ص) است نه همسران وی . در آغاز این سلسله از آیات آمده است : یا ایها النبی قل لازواجک ..... ، در پی آن فرمود : انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا.
ثالثا اگر مراد آیه از اهل بیت ، تنها همسران رسول خدا (ص) باشد طبعا شامل خود پیامبر (ص) نمی گردد و اگر بخواهد شامل وی نیز بگردد نیاز به قرینه دارد و چون قرینه ای نیست می بایست خطاب قرآن به صورت مونث می آمد ( عنکن الرجس ... و یطهرکن ) نه مذکر . وحال آن که می بینیم به صورت مذکر نازل شده است .
رابعا آیه دلالت برعصمت و بری بودن از هرگونه خطا و معصیت اهل بیت دارد . اگر خاص همسران رسول خدا (ص) و یا شامل آنان و کسان دیگر به صورت عام باشد ، باید آنان نیز دارای حالت عصمت باشند و تا کنون هیج فرقه ای از فرق اسلامی چنین ادعایی نکرده است که همسران رسول خدا (ص) به مانند خود آن حضرت معصوم بوده اند .
اما از این گفته شد که هیج قرینه ای نبود که پیامبر (ص) بداند منظور آیه عام است ، اولا این گفتار جسارت و بی احترامی به ساحت پیامبر (ص) است که به وی نسبت ندانستن داده شده است . ثانیا چه قرینه ای بزرگتر از این که طبق اجماع اهل سنت و شیعه پیامبر (ص) بی درنگ پس از نزول آیه تطهیر حضرت فاطمه و همسر و فرزندانش را طلب نمود و آنان را در زیر عبا جمع و گفت که این ها اهل بیت منند و برایشان در پیشگاه خدا دعا کرد .
بی تردید مقصود و مراد آیه برای پیامبر (ص) روشن و واضح بود و او می دانست که اهل بیت چه کسانی هستند و لی با آن کارش ( جمع کردن در زیر کسا ) می خواست به دیگران به فهماند که مراد آیه فقط این ها هستند و دیگران را شامل نمی گردد .اگر آن حضرت چنین برنامه ای به وجود نمی آورد ، مخالفان اهل بیت به کلی منکر ارتباط آیه با اهل بیت می شدند . زیرا آن حضرت کاری به این صراحت انجام داد و با این حال عده ای بهانه های بنی اسرائیلی می آورند و می خواهند به هر طریق ممکن از اختصاص اهل بیت دور گردانند و اگر پیامبر (ص) چنین کاری نمی کرد آنان چه می کردند !
طبق روایاتی هم ام سلمه و هم عائشه از پیامبر (ص) درخواست نمودند که در زیر کسا و جزء آل عبا قرار گیرند ، پیامبر (ص) نپذیرفت و تنها فرمود : انت الی خیر . ( روایت هایشان را بعدا بیان می کنم )