روز جمعه 23 اردیبهشت 1390 به اتفاق دو تن از همکارانم به نام های آقایان : حجت الاسلام سید مهدی مجیدی نظامی و دکتر سید مهدی طاهری ( از اعضای هیأت علمی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی ) عازم نمایشگاه کتاب تهران شده و در نشست تخصصی « رویکردهای دانش مدار در سازماندهی علم کلام » که در حاشیه نمایشگاه و توسط سرای اهل قلم برگزار شده بود ، شرکت کردیم . چنین نشست هایی هرساله از سوی سرای اهل قلم برای تعدادی از موسسات و سازمان های علمی و پژوهشی کشور برگزار می گردد تا آخرین نظرات و دستاوردهای پژوهشی و علمی خود را تشریح نمایند. نوبت مرکز ما عصر روز جمعه از ساعت 16 تا 17 و 45 دقیقه بود.

جناب آقای طاهری به عنوان دبیر این نشست در باره رویکردهای نوین و یا نسل های جدید در مدیریت دانش و نقش دانش مداری در سازماندهی اطلاعات و به طور کل در مدیریت دانش و جناب آقای نظامی درباره تفاوت ذخیره و بازیابی اطلاعات در دو شیوه لفظی و معنایی و من نیز درباره علم کلام و جایگاه آن در بین علوم اسلامی و نحوه سازماندهی اطلاعات منابع کلامی سخن گفتیم .

این نشست علاوه بر استقبال دانش پژوهان رشته کتابداری و اطلاع رسانی که در جلسه حضور پیدا کرده بودند ، مورد توجه برخی از خبرگزاری ها ، از جمله خبرگزاری کتاب ایران ( ایبنا) و خبرگزاری کتابداری و اطلاع رسانی کشور ( لیزنا) قرار گرفت و برخی از سایت ها و وبلاگ های تخصصی نیز آن را تحت پوشش خبری خویش قرار دادند.

در این جا ، برای آشنایی کاربران با علم کلام و نحوه سازماندهی منابع آن در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی که موضوع سخنان من در این نشست بود ، بخش هایی از آن را به نقل از وبلاک " اسناد دینی " به استحضار می رسانم :  

حجت‌الاسلام سید تقی واردی عنوان کرد: علم کلام یکی از علوم معروف و مرسوم اسلامی و دارای سابقه طولانی است. اصولا تمام ارزش‌های فکری و معنوی انسان‌ها بستگی به فکر و اندیشه‌ آنان دارد . زیرا براساس همین اندیشه هاست که ایدئولوژی انسان ها شکل می گیرد  و به تبع آن ، رفتار و کردار آنان ظهور و بروز پیدا می کند.

علم کلام متضمن چنین افکار و اندیشه های بشری است . علم کلام همان علم اعتقادات و یا علم اصول دین است و از یک جهت مهمترین علم از علوم اسلامی محسوب شود.

وی در ارایه تعریفی از علم کلام گفت: علم کلام، علمی است که از خدا و افعال و صفات او و هم چنین از احوال ممکنات و مبداء و معاد بحث می‌کند. هم چنین بحث های مهمی چون نبوت و امامت و جانشینی پیامبر (ص) در همین علم مورد بررسی قرار می گیرند. علم کلام نسبت به سایر علوم اسلامی همانند علم منطق نسبت به فلسفه است ، بدین جهت اگر کسی بخواهد در سایر علوم اسلامی ورود پیدا نماید باید از علم کلام شروع کند. در کلام دانشمندان و بزرگان اسلامی آمده است که علم کلام، اهم علوم اسلامی است، زیرا مهمترین موضوعات مطرح در جهان آفرینش ( یعنی بحث خداشناسی ) در آن مورد بررسی قرار می‌ گیرد. از جهت دیگر علم کلام، اشرف علوم است ، زیرا شریفترین و بهترین بحث ها جهان هستی ( یعنی توحید و مبداء و معاد ) در آن مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرند و از سوی دیگر این علم اساس احکام شرعیه دینیه محسوب می‌شود.  «خواجه‌ نصیرالدین طوسی» در عبارتی کوتاه در منزلت علم کلام گفت : فان اساس العلوم الدینیة علم اصول الدین ، الذی یحوم سائله حول الیقین و لا یتم بدونه الخوض فی سائرها کاصول الفقه و فروعه . یعنی : به راستی اساس تمام دانش‌های دینی علم اصول دین است، همان علمی که جوینده‌اش در پی یافتن حقیقت و یقین می باشد و جویندگان معرفت بدون بهره مندی از این علم نمی توانند در سایر علوم هم چون فقه و اصول فقه تبحری حاصل کنند.
حجت‌الاسلام واردی با تاکید بر اینکه بسیاری از کتاب‌هایی که در طول تاریخ در حوزه علم کلام نوشته شده از بین رفته و مقداری از آن ها باقی مانده است و همین مقدار موجود نیز حجم بزرگی از اطلاعات را شامل می گردد، توضیح داد: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی بنا به وظایفی که در مدیریت دانش‌های اسلامی برعهده دارد، پس از تجربیات خود در حوزه‌هایی چون علم اصول فقه و علوم قرآن ، وارد مباحث علم کلام شده است تا اطلاعات موجود آن را بر اساس اصطلاح نامه سازماندهی نماید.

 وی در علت تسمیه علم اعتقادات به " علم کلام " گفت : در کتب کلامی علما و دانشمندان اسلامی وجوهی بیان شد که اشاره به همه آن ها موجب اطاله کلام می شود ولی به دو وجه آن اشاره می کنم : یک وجه آن، این است که یکی از بحث‌های علمی در حوزه اصول دین و اندیشه اسلامی ، این بود که کلام خدا ( یعنی قرآن مجید ) به مانند خود ذات باریتعالی قدیم و ازلی است یا این که حادث و جدید است ؟. بدین جهت این بحث و سایر مبحث های فکری و اعتقادی به علم کلام مشهور شدند.

وجه دیگر این است که بحث حادث و قدیم بودن کلام خداوند در زمان معتزله و اشاعره‌ مطرح گردید و معتزله به حدوث علم کلام و اشاعره اعتقاد تام به قدیم بودن کلام خداوند داشتند و چون معتزله در بیان دیدگاه و اعتقادات خود از کلام فصیح و بلیغ بهره جسته و با منطق و استدلال عقلی سخن می گفتند ، نوع چنین مباحث را علم کلام نامیدند. 

  حجت الاسلام واردی در خصوص سازماندهی علم کلام گفت : در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی برای نخستین بار " اصطلاح نامه علم کلام " بین سال های 1375 تا 1377 تدوین و سپس بین اصطلاحات روابط معنایی برقرار و سرانجام در سال 1382 ، با قریب به پانزده هزار اصطلاح کلامی در 2 جلد  منتشر گردید. این اصطلاح نامه دارای 18 رده اصلی می باشد و سایر اصطلاحات در زیر مجموعه این رده ها قرار گرفتند.

 هم چنین منابع کلام اسلامی از تمامی فرقه های کلامی ( اعم از شیعه ،معتزله و اشاعره ) انتخاب و بر اساس اصطلاح نامه در دستور نمایه سازی قرار گرفتند. این منابع از نویسندگان و دانشمندان فرقه های مختلف اسلامی ( اعم از شیعه امامیه ، زیدیه و اسماعیلیه ،  هم چنین از اهل سنت شافعیه ، مالکیه ، حنفیه ، حنبلیه ، ظاهریه و اباضیه ) می باشند.

 وی در پایان ، به نحوه نمایه سازی منابع اسلامی در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی و مزیت های آن بر سایر نمایه ها اشاره و درباره فرایند نمایه سازی و دقت های زیاد در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی توضیحاتی داد. ( بر گرفته از : http://asnadedini.blogfa.com/)

به حول و قوه الهی مقاله ای با عنوان « مروری بر رویکرد جاری در نمایه سازی منابع دینی » در سایت ایسلامیک داک ( مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی ) نوشتم که در چکیده آن آمده است :

با توجه به گستردگی و فزونی روز افزون اطلاعات ، دسترسی به منابع و مطالب دلخواه به یکی از معضلات جهانی تبدیل گردیده است .

متخصصان و اندیشمندان اطلاع رسانی برای مدیریت و مهار اطلاعات موجود در پایگاه ها و شبکه های جهانی ، راه کارهای مختلفی را آزمودند که نمایه سازی اطلاعات یکی از به روز ترین آن هاست .

گرچه در کشور های پیشرفته و اندکی در کشورما از مقوله " نمایه سازی " برای سازماندهی اطلاعات استفاده می گردد ، ولیکن مع الاسف در حوزه علوم و معارف اسلامی کار چشمگیری در این باب که جنبه عمومی داشته باشد ، صورت نگرفته است . تنها برخی از مراکز پژوهشی و اطلاع رسانی وابسته به حوزه علمیه قم کارهای محدود و معدودی انجام داده اند که به خاطر تازگی و نوآوری آن ها چندان مکانتی پیدا نکرده اند .

این نوشته ، به نمایه سازی و کاربردهای مفید و اثر بخش آن دردو پایگاه اطلاعاتی اسلامی ، یعنی : " مطهر (مجموعه آثار علامه شهید مطهری ) " و "اصول فقه بر اساس اصطلاح نامه علوم اسلامی "  می پردازد و آن دو را از جهات گوناگون مورد نقد و بررسی قرار داده و دست اندرکاران مراکز پژوهشی حوزه های علمیه را به تغییر رویکردشان در سازماندهی منابع علوم اسلامی به روش نمایه سازی توصیه می نماید . 

برای مطالعه متن مقاله ، به سایت ایسلامیک داک به نشانی ذیل مراجعه فرمایید:

  http://islamicdoc.com/articles-namayeh/587-moroor-rooykard-namaye.html